جوندگان راسته بزرگی از پستانداران بوده و در تمام دنیا پراکنده هستند. مهمترین گونه های جوندگان موجود در اماکن شهری شامل موش صحـرایی یا مـوش نـروژی و مـوش سیــاه می باشنـد. دوره آبســتنی مـوشها 23-21 روز بوده و در هر زایمان 12-6 بچه موش به دنیا می آورند. هر موش ماده بطور متوسط 6-4 زایمان در سال انجام داده و می تواند در سال 20 بچه موش راشیر دهد. موشها از نظر تغذیه دانه غلات ،خشکبار ، گوشت و ماهی را بیش از سایر موادغذایی ترجیح می دهند. موشها اغلب در هنگام غروب خورشید برای یافتن غذا و آب به بیرون از لانه می روند. اما در صورت افزایش بیش از حد جمعیت موشها و یا کم شدن مواد غذایی در محیط می توان موشها را به راحتی در روز نیز مشاهده نمود. موشها بیشتر به مکانهایی نظیر انبارهها یا محل جمع آوری زباله، کانال فاضلاب ، خانه ها و بازار راه می یابند. در مناطق روستایی موشها در انبار غله، برنج و مزارع یافت می شوند. در سالنهای مرغداری موش یکی از عوامل مهم زیانبار بشمار رفته بطوری که با خوردن تخم مرغ ، جوجه ها و دانه مرغ سبب بروز خسارات فراوانی در مرغداری می شوند.
از نظر خسارات کشاورزی ، اساساً جوندگان یکی از مهمترین آفات نباتی بشمار می روند. یک موش صحرایی در روز می تواند بالغ بر 60 گرم دانه بخورد . بنابراین در سال نیز به 22 کیلوگرم مواد دانه ای خواهد داشت.
موش می تواند همچنین سبب بروز صدماتی به تاسیسات صنعتی (کابل ها ، لوله ها و ...) و کانال های مخصوص آبیاری می گردند. یکی دیگر از مهمترین خطرات ناشی از موشها انتقال برخی بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان می باشد. موشها میزبان بسیاری از حشرات نظیر کک ،کنه و ... بوده و می توانند به عنوان حامل بیماری، سبب انتقال بیماریهای خطرناکی همچون طاعون، تیفوس ، جذام ،تب راجعه و ... بشوند. گسترش و همه گیری این بیماریها معمولاً با افزایش ناگهانی جمعیت موشها همراه می باشد. انتقال بیماریها می تواند از طریق آب دهان، ادرار موش و انگلهای خارجی موشها اتفاق بیافتد.
انتقال بیماری می تواند از طریق آب دهان ،ادرار ،مدفوع و انگلهای خارجی موشها باشد (روی بدن موشها کک،کنه، مایت و شپش ها زندگی می کنند که از خون حیوان تغذیه کرده و در شرایط خاصی مثل مرگ موشها می توانند میزبان خود را عوض کرده و روی بدن انسان خونخواری کند و همین مسئله موجب انتقال برخی عوامل بیماریزا مثل طاعون،تیفوس و... می شود.)
بررسی آلودگی و تخمین جمعیت موشها
برای مبارزه با موش ابتدا لازم است اطلاعات کافی از محل زندگی و تعداد تقریبی کلنی های موش موجود در محل در اختیار داشته باشیم نشانه های زیر در این مورد راهنمای مناسبی است.
1- سوراخ محل ورود موش در نقاط روباز و دیوارها
2- آثار لکه چربی بدن موشها در مسیر عبورآنها (روی لوله ها و ...)
3- وجود فضله به صورت پراکنده یا زیاد
4- آثار جویدگی و خوردگی روی مواد غذایی
ضمناً چنانچه موش زنده در هنگام روز دیده شود درخصوص فراوانی موش باید تعداد موش مشاهده شده در عدد بیست (20) ضرب شود.
انواع روشهای مبارزه با موش
الف) روشهای بیولوژیکی
ب) روشهای میکانیکی
ج) روش فیزیکی
د) روشهای شیمیایی
الف) روش بیولوژیکی : در این روشها برای پایین آوردن سطح آلودگی به موش از دشمنان طبیعی نظیر گربه و ... استفاده می گردد.
ب) روشهای میکانیکی : روشهای میکانیکی به روشهایی اطلاق می گردد که موشها را از رسیدن به غذا و پناهگاه و آب در ساختمانها ،کشتی ها، انبارها وسایر اماکن باز می دارد.
جوندگان برای تولید مثل و ارائه زندگی احتیاج به غذا،آب و پناهگاه دارند در صورتی که با سالمسازی محیط شرایط زندگی آنها را نامناسب سازیم بزرگترین گام را برای پیشگیری و مبارزه با موشها برداشته ایم.
حذف غذا : زباله ها بزرگترین منبع غذایی موشها در شهرها می باشد بنابراین جمع آوری و حمل و دفع زباله باید بطور بهداشتی انجام گردد. مردم می بایست زباله را در کیسه های سربسته فقط در ساعاتی که رفتگران برای جمع آوری آن مراجعه می کنند به خارج از ساختمان بیاورند.ضمناً پس مانده های مواد غذایی کارگرانی که به ساختن منازل مشغولند موجب جلب موشها به ساختمانهای نیمه تمام و رخنه کردن آنها به درون تاسیسات ساختمان می شود این امر به خصوص هنگام ساختن بناهای بزرگ باید مورد توجه قرار گیرد.
حذف آب :
موشها در صورت عدم دسترسی به آب در مدتی کمتر از 4-3 روز از بین می روند لذا در داخل ساختمانها لازم است سوراخ های فاضلاب با کف شوی مناسب پوشیده شود. یا از چک کردن شیرها جلوگیری گردد و وان حمام و دستشویی ها بخصوص هنگام نصب کاملاً خشک باشند.
حذف پناهگاه :
* ساختمان باید به طریقی ساخته شود که از نفوذ موش به داخل آن حدالامکان جلوگیری شود.
* سوراخ های بیشتر از 6 میلی متر را با سیمان و خرده شیشه پر نمایند.
* با نصب توری مناسب روی سوراخ تهویه و نصب کف شور بر روی مجرای فاضلابرو از ورود موش به داخل منزل جلوگیری گردد.
* شاخه های درختانی که نزدیک سقف است باید بریده شود تا موش به داخل ساختمان نیاید.
ج) روش فیزیکی : در این روش از تله موش استفاده می شود که همه به صورت تله زنده گیر و هم کشته گیر مورد استفاده قرار می گیرد و در هر دو مورد لازم است بلافاصله پس از به دام افتادن موش تله ها را از محل خارج شود تا سایر موشها آنرا مشاهده نکنند در غیر اینصورت در مرحله بعد از نزدیک شدن به تله خودداری می کنند. ضمناً پس ازهربار استفاده می بایست تله را با آب و صابون به خوبی شست.
روش شیمیایی :
معمولترین روش مبارزه شیمیایی با موش در اماکن ، استفاده از طعمه است که در طی آن مواد خوراکی مورد علاقه موش را به سموم مختلف آغشته می کنند. برای تهیه طعمه بهتر است از دستکش استفاده شود تا علاوه بر رعایت نکات ایمنی و بهداشتی موشها با استشمام بوی انسان احساس خطر نکرده و بخوردن طعمهراغب شوند. سموم موش کش به دو دسته یکبار تغذیه یا حاد (مانند فسفردوزنگ) و چندبار تغذیه یا مزمن ( سموم ضد انعقادی) تقسیم می شوند.
طرز تهيه سم فسفر دوزنگ
ابتدا مقدار مورد نظر از گندم ، ذرت ، برنج مثلا 1 كيلو را با 50 سي سي روغن مايع مخلوط كرده خوب به هم زده و بعد مقدار 50 گرم فسفر دوزنگ را با آن مخلوط كرده مجددا به خوبي بهم زده و بعد به مقدار يك قاشق مربا خوري در محلهاي رفت و آمد جوندگان ، كه معمولا جاهاي پنهان است قرار داده مي شود. در جاهايي كه محيط خشك بوده و آب كمتر در دسترس قرار دارد بهتر است از مواد غذايي مانند خيار ، هويچ ، سيب زميني به ميزان هر كيلو ماده غذايي كه خرد شده باشد با 50 گرم فسفر دوزنگ مخلوط كرده و در سوراخهاي جوندگان قرار داده مي شود.
سموم آنتي كواگولانت كه جزء سموم تاخيري بوده بيشتر به صورت آماده شده در بازار به دو صورت گرانول و پليت موجود مي باشد. از سموم پليتي بيشتر در جاهاي با رطوبت بالا ، مثل راه فاضلابها استفاده مي شود و از گرانولها در ساير نقاط استفاده مي شود.
براي مبارزه با موش خانگي بويژه در ادارات ، مهدكودك ها و آشپزخانه ها مي توان از چسب ضد موش هم استفاده كرد به همين منظور مي توان چسب موش را به صورت لايه اي بر روي ورقي فلزي و يا كاشي و سراميك ماليده و در كنار ديوار و در مسير حركت موشها قرار داد . اين چسبها موش را زنده گرفته و لذا بايستي آنها را با همان وسيله در زير خاك مدفون كرد.
نكته قابل ذكر اينكه هرگز نبايد آنها را آتش زد چراكه ممكن است در حين آتش گرفتن از چسب جدا شده ، فرار كرده و باعث آتش سوزي شوند.